محمد بن ابوساجمحمد بن ابوساج در سال ۲۶۶ق به حکومت رسید. او از حکمرانان بنی‌ساج است. بنی ساج سلسله‌ای از امیران ایرانی راهدار حرمین و حاکم آذربایجان در سده سوم ق. بودند. ۱ - حکمرانی حرمینحکمرانی حرمین و راهداری مکه را ابوالمسافر محمد بن ابوساج دیوداد، ملقب به افشین، از پدرش دریافت کرد. [۱]
ابن فهد، عمر بن محمد، اتحاف الوری، ج۲، ص۳۵۵.
بر پایه گزارشی دیگر، محمد بن ابوساج امارت راه مکه و حرمین را از عمرو بن لیث /علی بن لیث)صفاری (حک:۲۶۵-۲۸۷ق.) گرفت. [۴]
فأسي، محمد، العقد الثمین، ج۲، ص۱۸۰.
[۵]
مكي، ابن فهد، غایة المرام، ج۱، ص۴۵۶.
۲ - گزارش‌های متفاوت امارت مکهمحمد بن ابوساج آن گاه که به مکه رسید، با ابن مخزومی که مدعی همین مقام بود، جنگید و او را شکست داد. [۶]
فأسي، محمد، العقد الثمین، ج۲، ص۳۳۲.
در گزارش دیگر آورده‌اند که به سال ۲۶۶ق. پس از غارت کسوه کعبه از سوی گروهی از اعراب، محمد بن ابوساج به مکه آمد و پس از سلطه بر ابن مخزومی که امیر مکه بود، از جانب خلیفه، حکم حکمرانی حرمین را دریافت نمود.به روایت ابن فهد مکی (م.۹۲۲ق.) عمرو بن لیث ولایت مکه را از خلیفه گرفت و به محمد بن ابوساج واگذار نمود. [۸]
مكي، ابن فهد، غایة المرام، ج۱، ص۴۵۶-۴۵۷.
گزارش تاریخ سیستان در اعطای ولایت سرزمین‌هایی بسیار از بغداد و ایران تا هند و سند و منصب عمل الحرمین به عمرو از سوی خلیفه [۹]
تاریخ سیستان، نویسنده: ناشناخته، ج۱، ص۲۳۴-۲۳۵.
این نظر را تأیید می‌کند.به نظر می‌رسد امارت وی بر راه‌های حج، ولایت عقد و شرف بوده نه ولایت مستقیم؛ یعنی از طریق عمرو بن لیث این منصب را عهده‌دار بوده است. محمد بن ابوساج تا ۲۶۹ق. قبایل بدوی را که در مسیر کاروان‌های حاجیان راهزنی می‌کردند، سرکوب نمود و رَحبه و قِرقِیسیا را تصرف کرد و عامل انبار و راه فرات شد. ۳ - ادعای استقلالبا کمک خُمارویه بن طولون حاکم مصر، بر جزیره از شهرهای عراق و موصل تسلط یافت. [۱۷]
ازدي، يزيد بن محمد، تاریخ موصل، ج۲، ص۱۲۱.
اندکی بعد، دچار اختلاف شدند و در ۲۷۵ق. در نبرد میان آن دو، محمد شکست خورد. در ۲۷۶ق. محمد بن ابوساج برای سرکوب علویان از معتمد عباسی فرمان یافت و راهی آن جا شد.همچنین او به حکمرانی آذربایجان دست یافت.سپس بر عبدالله بن حسن همدانی، حاکم مراغه که سر به شورش برداشته بود، چیره شد و تا ۲۸۰ق. آذربایجان و اران را به تصرف خود درآورد. او در ۲۸۵ق. از فرمان خلیفه سر باززد و به نام افشین (لقب پادشاهان اسروشنه) در آذربایجان ادعای استقلال کرد.در گزارشی دیگر آمده است که در ۲۸۸ق. که هارون بن محمد هاشمی امیر حاج بود، محمد بن ابوساج فرماندهی راه‌ها و منزلگاه‌ها را بر عهده داشت و پس از موسم حج، سپاه خود را به سوی جده رهسپار کرد. [۲۷]
فأسي، محمد، العقد الثمین، ج۲، ص۳۳۲.
۴ - پایان کار و وفاتدر سال ۲۸۸ق. وبا آذربایجان را فراگرفت [۲۹]
ازدي، يزيد بن محمد، تاریخ الموصل، ج۲، ص۱۶۰.
و محمد بن ابوساج و ۷۰۰ تن از یارانش را به کام مرگ فرستاد. [۳۱]
ازدي، يزيد بن محمد، تاریخ الموصل، ج۲، ص۱۶۰.
پس از او فرزندش دیوداد به حکمرانی آذربایجان برگزیده شد؛ اما عمویش ابوالقاسم یوسف بن ابوساج (حک:۲۵۰-۳۱۵ق.) با او مخالفت کرد و به جنگش برخاست و شکستش داد و به حکومت رسید. دیوداد ناچار شد به بغداد برود. او بعدها به خدمت حامد بن عباس، وزیر مقتدر عباسی، درآمد. ۵ - پانویس۶ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «بنی ساج» تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۲۹. رده‌های این صفحه : بنی ساج | تراجم | خاندان های ایرانی | درگذشتگان سده 4 (قمری) | راهداران حرمین | صاحبان مناصب حج | مناصب حج
|